آشنایی با نیکل
تامین نیکل: نیکل، عنصری با نماد Ni و عدد اتمی 28، فلزی درخشان، سفید-نقرهای و چکشخوار است که در گروه 10 جدول تناوبی و دسته فلزات واسطه قرار دارد. این فلز با ارزش، به دلیل خواص منحصر به فرد خود، کاربردهای گستردهای در صنایع مختلف دارد.
تاریخچه:
نیکل در دوران باستان شناخته شده بود و از آن در سکهها و زیورآلات استفاده میشد. نام نیکل از واژه یونانی “nikelos” به معنای “برنده مردم” گرفته شده است. اولین بار در سال 1751 توسط شیمیدان سوئدی، آکسل کرونستدت، از سنگ معدن نیکلیت جدا شد.
منابع:
نیکل عمدتاً از سنگ معدنهای سولفید نیکل مانند پنتلاندیته و نیکلیت استخراج میشود. این سنگ معدنها در سراسر جهان، به خصوص در کانادا، روسیه، استرالیا و فیلیپین یافت میشوند.
خواص:
- مقاومت در برابر خوردگی: نیکل به دلیل مقاومت بالا در برابر خوردگی، در برابر رطوبت، هوا و مواد شیمیایی خنثی مقاوم است. این خاصیت آن را برای استفاده در محیطهای خشن مانند محیطهای دریایی و شیمیایی ایدهآل میکند.
- استحکام و چکشخواری: نیکل فلزی قوی و چکشخوار است که به راحتی قابل شکلدهی و فرمدهی به اشکال مختلف است. این خاصیت آن را برای استفاده در ساخت قطعات مختلف مانند سکه، لوله و تجهیزات صنعتی مناسب میکند.
- هدایت الکتریکی و حرارتی: نیکل هدایت الکتریکی و حرارتی بالایی دارد و به همین دلیل در ساخت باتریها، تجهیزات الکترونیکی و مبدلهای حرارتی استفاده میشود.
- خاصیت مغناطیسی: نیکل خاصیت مغناطیسی دارد و در ساخت آهنرباها و سایر تجهیزات مغناطیسی استفاده میشود.
- بیاثر بودن: نیکل فلزی غیرسمی و بیاثر است و به همین دلیل در تماس با غذا و پوست ایمن است. این خاصیت آن را برای استفاده در ظروف آشپزی، سکهها و جواهرات مناسب میکند.
نقش نیکل در دنیای امروز:
نیکل فلزی ضروری در دنیای مدرن است و در صنایع مختلف کاربردهای گستردهای دارد. مقاومت در برابر خوردگی، استحکام، چکشخواری، هدایت الکتریکی و حرارتی بالا و خاصیت مغناطیسی از جمله خواصی هستند که نیکل را به فلزی ارزشمند و کاربردی تبدیل کردهاند. با توجه به این خواص، نیکل نقشی حیاتی در ساخت و ساز، حمل و نقل، انرژی، الکترونیک و سایر بخشهای مهم اقتصاد جهانی ایفا میکند.
نحوه تولید نیکل
مراحل اصلی تولید نیکل:
- استخراج: نیکل عمدتاً از سنگ معدنهای سولفید نیکل مانند پنتلاندیته و نیکلیت استخراج میشود. این سنگ معدنها در معادن روباز یا زیرزمینی استخراج میشوند.
- کنسانتره سازی: پس از استخراج، سنگ معدن نیکل به منظور افزایش عیار نیکل، تحت فرآیندهای مختلف مانند خرد کردن، آسیاب کردن، بوجاری و فلوتاسیون قرار میگیرد. در این فرآیندها، ناخالصیها از سنگ معدن جدا شده و کنسانتره نیکل با عیار بالا به دست میآید.
- ذوب و احیا: کنسانتره نیکل به همراه مواد افزودنی مانند کک و سنگ آهک به کوره ذوب فرستاده میشود. در این فرآیند، سولفید نیکل به اکسید نیکل تبدیل میشود. سپس اکسید نیکل با کربن احیا شده و نیکل فلزی به دست میآید.
- پالایش: نیکل خام حاصل از فرآیند احیا، ناخالصیهایی مانند مس، آهن و گوگرد دارد. برای حذف این ناخالصیها، نیکل خام تحت فرآیندهای مختلف پالایش مانند الکترولیز و تصفیه هیدرومتالورژیکی قرار میگیرد.
- ریختهگری: نیکل پالایش شده در قالبهای مختلف ریخته شده و شمشهای نیکل به دست میآید.
روشهای استخراج:
- استخراج روباز: در این روش، سنگ معدن نیکل از معادن سطحی استخراج میشود. این روش به دلیل کمهزینه بودن، متداولترین روش استخراج نیکل است.
- استخراج زیرزمینی: در این روش، سنگ معدن نیکل از معادن عمیق استخراج میشود. این روش زمانی استفاده میشود که سنگ معدن نیکل در اعماق زمین باشد.
روشهای کنسانتره سازی:
- بوجاری: در این روش، سنگ معدن نیکل بر اساس اندازه و چگالی به دو دسته سنگ معدن غنی و باطله تفکیک میشود.
- فلوتاسیون: در این روش، از خاصیت آبگریزی ذرات نیکل برای جداسازی آنها از ذرات باطله استفاده میشود.
روشهای احیا:
- ذوب مات: در این روش، کنسانتره نیکل با مواد افزودنی مانند کک و سنگ آهک در کوره ذوب ذوب شده و مات نیکل به دست میآید. مات نیکل سپس با اکسیژن هوا تصفیه شده و نیکل فلزی به دست میآید.
- ذوب پیرومتالورژیکی: در این روش، کنسانتره نیکل با مواد افزودنی مانند کک و سنگ آهک در کوره ذوب ذوب شده و نیکل فلزی به دست میآید.
روشهای پالایش:
- الکترولیز: در این روش، نیکل خام در یک محلول الکترولیت حل شده و با اعمال جریان الکتریکی، نیکل خالص روی کاتد رسوب میکند.
- تصفیه هیدرومتالورژیکی: در این روش، نیکل خام با استفاده از حلالهای شیمیایی به نیکل خالص تبدیل میشود.
نقش هر مرحله در تولید نیکل:
- استخراج: استخراج سنگ معدن نیکل، اولین گام در تولید این فلز ارزشمند است.
- کنسانتره سازی: کنسانتره سازی سنگ معدن نیکل، عیار نیکل را افزایش داده و آن را برای مراحل بعدی آماده میکند.
- ذوب و احیا: ذوب و احیا سنگ معدن نیکل، نیکل فلزی را از سنگ معدن جدا میکند.
- پالایش: پالایش نیکل خام، ناخالصی ها را از آن جدا کرده و نیکل خالص را به دست میدهد.
- ریختهگری: ریختهگری نیکل خالص، آن را به شمش های نیکل تبدیل میکند که برای مصارف مختلف مورد استفاده قرار میگیرد.
ترکیبات نیکل
دستهبندی ترکیبات نیکل:
ترکیبات نیکل را میتوان به دو دسته کلی تقسیم کرد:
- ترکیبات نیکل دو ظرفیتی: در این ترکیبات، نیکل دارای عدد اکسایش +2 است. این ترکیبات شامل اکسید نیکل (NiO)، هیدروکسید نیکل (Ni(OH)2) و کلرید نیکل (NiCl2) میشود.
- ترکیبات نیکل سه ظرفیتی: در این ترکیبات، نیکل دارای عدد اکسایش +3 است. این ترکیبات شامل اکسید نیکل (Ni2O3) و هیدروکسید نیکل (Ni(OH)3) میشود.
برخی از ترکیبات مهم نیکل و کاربردهای آنها:
- اکسید نیکل (NiO):این ترکیب به عنوان کاتالیزور در فرآیندهای مختلف مانند هیدروژناسیون و دهیدروژناسیون استفاده میشود. همچنین در ساخت باتریهای نیکل-کادمیم و سرامیکها کاربرد دارد.
- هیدروکسید نیکل (Ni(OH)2):این ترکیب به عنوان پیشماده در تولید سایر ترکیبات نیکل مانند سولفات نیکل و کلرید نیکل استفاده میشود. همچنین در ساخت باتریهای نیکل-کادمیم کاربرد دارد.
- کلرید نیکل (NiCl2):این ترکیب به عنوان الکترولیت در فرآیند آبکاری نیکل استفاده میشود. همچنین در ساخت کاتالیزورها و باتریها کاربرد دارد.
- سولفات نیکل (NiSO4):این ترکیب به عنوان الکترولیت در فرآیند آبکاری نیکل استفاده میشود. همچنین در ساخت کاتالیزورها و باتریها کاربرد دارد.
- نیکل (II) استات (Ni(CH3COO)2):این ترکیب به عنوان کاتالیزور در فرآیندهای مختلف مانند استحصال اسید استیک استفاده میشود. همچنین در ساخت پوششهای محافظ و رنگها کاربرد دارد.
- نیکل (II) نیترات (Ni(NO3)2):این ترکیب به عنوان پیشماده در تولید سایر ترکیبات نیکل مانند اکسید نیکل و سولفات نیکل استفاده میشود. همچنین در ساخت کاتالیزورها و باتریها کاربرد دارد.
- نیکل (II) فسفات (Ni3(PO4)2):این ترکیب به عنوان کاتالیزور در فرآیندهای مختلف مانند سنتز آمونیاک استفاده میشود. همچنین در ساخت سرامیکها و پوششهای محافظ کاربرد دارد.
نقش ترکیبات نیکل در زندگی روزمره:
ترکیبات نیکل در بسیاری از جنبههای زندگی روزمره ما نقش دارند. از جمله این موارد میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- باتریها: نیکل در ساخت باتریهای نیکل-کادمیم و نیکل-هیدرید فلز استفاده میشود که در وسایل الکترونیکی قابل حمل مانند تلفنهای همراه و لپتاپها به کار میروند.
- پوششهای فلزی: نیکل به دلیل مقاومت در برابر خوردگی، برای پوششدهی سایر فلزات مانند فولاد، مس و برنج استفاده میشود.
- سرامیکها: نیکل در ساخت سرامیکهای مختلف مانند سرامیکهای مغناطیسی و سرامیکهای الکتریکی استفاده میشود.
- کاتالیزورها: نیکل در ساخت کاتالیزورهای مختلف مانند کاتالیزورهای هیدروژناسیون و دهیدروژناسیون استفاده میشود.
انواع نیکل
دستهبندی انواع نیکل:
نیکل را میتوان به طور کلی به دو دسته اصلی تقسیم کرد:
- نیکل خالص: نیکل خالص فلزی است که از سنگ معدن نیکل استخراج میشود. این فلز دارای خواصی مانند مقاومت در برابر خوردگی، استحکام، چکشخواری و هدایت الکتریکی و حرارتی بالا است.
- آلیاژهای نیکل: آلیاژهای نیکل، فلزاتی هستند که از ترکیب نیکل با سایر عناصر مانند مس، آهن، کروم و مولیبدن به دست میآیند. تامین نیکل به دلیل خواص منحصر به فرد خود، در کاربردهای مختلفی مانند ساخت قطعات هواپیما، تجهیزات دریایی و توربینهای گازی استفاده میشوند.
برخی از انواع مهم نیکل و کاربردهای آنها:
- نیکل 200:این نوع نیکل، نیکل خالص با حداقل 99.2 درصد نیکل است. این نوع نیکل به دلیل مقاومت در برابر خوردگی و چکشخواری بالا، در ساخت سکه، جواهرات و تجهیزات شیمیایی استفاده میشود.
- نیکل 201:این نوع نیکل، نیکل خالص با حداقل 99.6 درصد نیکل است. این نوع نیکل به دلیل مقاومت در برابر خوردگی و هدایت الکتریکی بالا، در ساخت باتریها و تجهیزات الکترونیکی استفاده میشود.
- مونل:مونل آلیاژی از نیکل و مس است که به دلیل مقاومت در برابر خوردگی و استحکام بالا، در ساخت تجهیزات دریایی، مبدلهای حرارتی و شیرآلات استفاده میشود.
- اینکونل:اینکونل آلیاژی از نیکل، کروم و آهن است که به دلیل مقاومت در برابر حرارت و استحکام بالا، در ساخت قطعات هواپیما، توربینهای گازی و تجهیزات هستهای استفاده میشود.
- نیکل-کروم:نیکل-کروم آلیاژی از نیکل و کروم است که به دلیل مقاومت در برابر خوردگی و سختی بالا، در ساخت روکشهای فلزی و ابزارآلات استفاده میشود.
- نیکل-آهن:نیکل-آهن آلیاژی از نیکل و آهن است که به دلیل استحکام و چکشخواری بالا، در ساخت فولاد ضد زنگ و سایر آلیاژهای آهن استفاده میشود.
کاربردهای نیکل
دستهبندی کاربردهای نیکل:
کاربردهای نیکل را میتوان به طور کلی به دستههای زیر تقسیم کرد:
- فولاد ضد زنگ:نیکل یکی از عناصر اصلی فولاد ضد زنگ است و به دلیل مقاومت در برابر خوردگی، به این آلیاژ استحکام و دوام میبخشد. فولاد ضد زنگ در ساخت تجهیزات مختلف مانند ظروف آشپزی، سینک ظرفشویی، لوازم پزشکی و قطعات خودرو استفاده میشود.
- آلیاژسازی:نیکل در آلیاژهای مختلف مانند مونل، اینکونل و نیکل-کروم استفاده میشود که در ساخت قطعات هواپیما، تجهیزات دریایی و توربینهای گازی به کار میروند.
- پوششدهی:نیکل به دلیل مقاومت در برابر خوردگی و ظاهر براق، برای پوششدهی سایر فلزات مانند فولاد، مس و برنج استفاده میشود. پوشش نیکل از فلز زیرین در برابر خوردگی، سایش و خراش محافظت میکند.
- باتریها:نیکل در ساخت باتریهای نیکل-کادمیم و نیکل-هیدرید فلز استفاده میشود که در وسایل الکترونیکی قابل حمل مانند تلفنهای همراه و لپتاپها به کار میروند.
- سکهها:نیکل به دلیل مقاومت در برابر خوردگی و ظاهر براق، در ساخت سکهها استفاده میشود.
- جواهرات: نیکل به دلیل قیمت مناسب و ظاهر براق، در ساخت جواهرات ارزانقیمت استفاده میشود.
- مبدلهای حرارتی:نیکل به دلیل هدایت حرارتی بالا، در ساخت مبدلهای حرارتی استفاده میشود که برای انتقال گرما از یک سیال به سیال دیگر به کار میروند.
- شیرآلات:نیکل به دلیل مقاومت در برابر خوردگی و ظاهر براق، در ساخت شیرآلات استفاده میشود.
- ابزارآلات:نیکل به دلیل سختی و استحکام بالا، در ساخت ابزارآلات مانند چکش، آچار و پیچگوشتی استفاده میشود.
- صنعت شیمیایی: نیکل در ساخت تجهیزات و کاتالیزورهای مورد استفاده در صنعت شیمیایی به کار میرود.
- صنعت نفت و گاز: نیکل به دلیل مقاومت در برابر خوردگی، در ساخت تجهیزات مورد استفاده در صنعت نفت و گاز به کار میرود.
عوامل موثر در انتخاب کاربرد نیکل:
انتخاب کاربرد مناسب برای نیکل به عوامل مختلفی مانند خواص مورد نیاز، محیط مورد استفاده و هزینه بستگی دارد.
نقش نیکل در ارتقای زندگی بشر:
کاربردهای متنوع نیکل و تامین نیکل، نقش این فلز ارزشمند را در ارتقای زندگی بشر به وضوح نشان میدهد. از فولاد ضد زنگ در آشپزخانهها تا باتریهای تلفنهای همراه، تامین نیکل در بسیاری از جنبههای زندگی روزمره ما حضور دارد و زندگی را برای ما آسانتر و راحتتر میکند.
چالشها و نوآوریها:
صنعت تامین نیکل با چالشهای مختلفی مانند کمبود منابع، آلودگی محیط زیست و نوسانات قیمت روبرو است. برای غلبه بر این چالشها، نیاز به نوآوری در زمینههای استخراج، فرآوری و بازیافت نیکل است.
خواص فیزیکی نیکل
خواص فیزیکی اصلی نیکل:
- ظاهر:نیکل فلزی درخشان، سفید-نقرهای و چکش خوار است.
- چگالی: چگالی نیکل 8.908 گرم بر سانتیمتر مکعب است. این چگالی بالا، نیکل را به فلزی سنگین تبدیل میکند.
- نقطه ذوب: نقطه ذوب نیکل 1455 درجه سانتیگراد (2652 درجه فارنهایت) است. این نقطه ذوب بالا، نیکل را به فلزی نسوز تبدیل میکند.
- نقطه جوش: نقطه جوش نیکل 2800 درجه سانتیگراد (5072 درجه فارنهایت) است. این نقطه جوش بالا، نیکل را به فلزی مقاوم در برابر حرارت تبدیل میکند.
- هدایت حرارتی: هدایت حرارتی نیکل 90.7 وات بر متر-کلوین است. این هدایت حرارتی بالا، نیکل را به فلزی مناسب برای انتقال گرما تبدیل میکند.
- هدایت الکتریکی: هدایت الکتریکی نیکل 6.99 × 10^6 زیمنس بر متر است. این هدایت الکتریکی بالا، نیکل را به فلزی مناسب برای استفاده در کاربرد های الکتریکی تبدیل می کند.
- مقاومت در برابر خوردگی: نیکل به دلیل تشکیل لایه اکسید نازک و پایدار روی سطح خود، مقاومت بالایی در برابر خوردگی دارد. این خاصیت، نیکل را برای استفاده در محیط های خورنده مناسب میکند.
- مغناطیس: نیکل در دمای اتاق مغناطیسی است. این خاصیت، نیکل را برای استفاده در کاربرد های مغناطیسی مناسب میکند.
- چکشخواری: نیکل فلزی چکش خوار است و به راحتی قابل شکلدهی و فرم دهی به اشکال مختلف است. این خاصیت، تامین نیکل را برای استفاده در کاربرد های مختلف مانند ساخت سکه، لوله و تجهیزات صنعتی مناسب میکند.
تاثیر خواص فیزیکی بر کاربرد نیکل:
خواص فیزیکی نیکل نقش مهمی در کاربرد های این فلز ارزشمند ایفا میکند. به عنوان مثال، مقاومت در برابر خوردگی نیکل، آن را برای استفاده در محیطهای خورنده مانند صنعت شیمیایی و دریایی مناسب میکند. هدایت حرارتی بالا، نیکل را برای استفاده در مبدل های حرارتی و تجهیزات انتقال گرما ایدهآل میکند. و چکش خواری نیکل، آن را برای استفاده در ساخت قطعات مختلف مانند سکه، لوله و تجهیزات صنعتی مناسب میکند.
نقش خواص فیزیکی نیکل در دنیای امروز:
خواص فیزیکی منحصر به فرد نیکل، آن را به فلزی ارزشمند در دنیای امروز تبدیل کرده است. از فولاد ضد زنگ گرفته تا باتریها و جواهرات، تامین نیکل در بسیاری از جنبه های زندگی روزمره ما حضور دارد و نقش مهمی در بسیاری از صنایع ایفا میکند.
خواص شیمیایی نیکل
خواص شیمیایی اصلی نیکل:
- عدد اتمی: عدد اتمی نیکل 28 است. این عدد نشان دهنده تعداد پروتون ها در هسته اتم نیکل است.
- تعداد الکترونها: نیکل 28 الکترون دارد.
- تعداد اتمها: نیکل 28 اتم دارد.
- آرایش الکترونی: آرایش الکترونی نیکل [Ar] 3d8 4s2 است.
- حالت اکسیداسیون: حالت اکسیداسیون رایج نیکل +2 است.
- فلز واسطه: نیکل یک فلز واسطه است. فلزات واسطه فلزاتی هستند که در گروه های 3 تا 12 جدول تناوبی قرار دارند و دارای تعدادی اوربیتال d ناقص در پوسته الکترونی نهایی خود هستند.
- پیوند فلزی: نیکل با پیوند فلزی به سایر اتمها پیوند مییابد. پیوند فلزی نوعی پیوند شیمیایی است که در آن اتمها الکترونهای خود را به اشتراک می گذارند و یک شبکه سه بعدی ایجاد میکنند.
- الکترونگسیری: نیکل الکترونیگسیری بالایی دارد. الکترونی گسیری تمایل یک اتم به جذب الکترون است.
- محلولپذیری: نیکل در اسیدها و بازها حل میشود.
- واکنشپذیری: نیکل با اسیدها و بازها واکنش میدهد.
- اکسایش: نیکل در هوا به آرامی اکسید میشود و یک لایه نازک اکسید روی سطح خود تشکیل میدهد. این لایه اکسید، نیکل را در برابر خوردگی محافظت میکند.
تاثیر خواص شیمیایی بر کاربرد نیکل:
خواص شیمیایی نیکل نقش مهمی در کاربرد های این فلز ارزشمند ایفا میکند. به عنوان مثال، الکترونی گسیری بالای نیکل، آن را برای استفاده در آبکاری و پوشش دهی سایر فلزات مناسب میکند. حل شدن نیکل در اسید ها و باز ها، آن را برای استفاده در کاتالیزور ها و فرآیندهای شیمیایی ایدهآل میکند. و مقاومت نیکل در برابر خوردگی، آن را برای استفاده در محیط های خورنده مانند صنعت شیمیایی و دریایی مناسب میکند.
نقش خواص شیمیایی نیکل در دنیای امروز:
خواص شیمیایی منحصر به فرد نیکل، آن را به فلزی ارزشمند در دنیای امروز تبدیل کرده است. از فولاد ضد زنگ گرفته تا باتری ها و جواهرات، نیکل در بسیاری از جنبه های زندگی روزمره ما حضور دارد و نقش مهمی در بسیاری از صنایع ایفا میکند.
چالشها و نوآوریها:
صنعت تامین نیکل با چالش های مختلفی مانند کمبود منابع، آلودگی محیط زیست و نوسانات قیمت روبرو است. برای غلبه بر این چالش ها، نیاز به نوآوری در زمینه های استخراج، تامین نیکل و فرآوری و بازیافت نیکل است.
همگامان صنعت فولاد اسپادان یکی از بزرگترین تامین کنندگان نیکل در ایران توانسته در توسعه و تامین نیکل گام های بزرگی را در این زمینه بردارد.